Kur një vullkan nënujor në kombin ishullor të Paqësorit të Tonga shpërtheu dhunshëm në mes të janarit, ai shkaktoi një cunami që shkatërroi shumë nga ishujt e tij dhe goditi brigjet e largëta përtej oqeanit.
Por shpërthimi i madh vullkanik gjeneroi gjithashtu diçka që shkencëtarët nuk e kishin parë për më shumë se gjysmë shekulli: një valë presioni në shkallë planetare, ose valë tronditëse, në atmosferë.
Vala rrotulloi Tokën për ditë të tëra.
Shkencëtarët do ta studiojnë këtë ngjarje për vite me rradhë.
Siç tregohet në këtë vizualizim, bazuar në një simulim të krijuar nga Ángel Amores, një oqeanograf fizik në Institutin Mesdhetar për Studime të Avancuara në Majorca, Spanjë, valës së tronditjes iu deshën rreth 36 orë për të rrethuar globin, duke u përhapur në unaza koncentrike nga vullkani i njohur si Hunga Tonga-Hunga Haʻapai dhe duke udhëtuar me shpejtësinë e zërit. Simulimi u botua në revistën Geophysical Research Letters në muajin Mars.
Dr. Amores po kontrollonte të dhënat nga stacionet lokale të motit nga shtëpia kur pa për herë të parë nënshkrimin valës në grafikë. Instrumentet lokale treguan ndryshime të papritura të presionit kur vala tronditëse bëri kalimin e saj të parë mbi Majorka, rreth 15 orë pas shpërthimit.
“Pastaj po prisja dhe thashë, në rregull, duhet të duhen rreth 36 orë për t’u kthyer”, tha ai. “Dhe pastaj kaloi përsëri.” Pas 36 orësh të tjera kaloi për herë të tretë.
“Kjo është hera e parë që shoh diçka të tillë,” tha ai.
“Është super spektakolare,” tha Peter W. Brown, një fizikant në Universitetin e Ontarios Perëndimore, për valën e tronditjes, e cila udhëtoi nëpër botë disa herë me shpejtësinë e zërit. “Të gjithë ata që studiojnë valët atmosferike janë të gjithë, do të thosha, të mahnitur.”
LEXO: E JASHTËZAKONSHME! Vala tronditëse nga shpërthimi vullkanik në Oqeanin Paqësor në Tonga, arrinë edhe tek ne
Stacionet e motit anembanë globit zbuluan rritje të ngjashme të presionit ndërsa vala kaloi, duke përfshirë ato në të gjithë Shtetet e Bashkuara, Britaninë, Gjermaninë, Indinë, Kinën dhe Australinë. Ndërsa udhëtonte, vala tronditëse shkaktoi shqetësime të vogla në vetitë atmosferike lokale, si temperatura e avullit të ujit, duke krijuar valëzime të zbehta që mund të shiheshin në imazhet satelitore dhe në pamjet video në një observator në Hawai.
Një valë sonike është një lloj i njohur i valëve tronditëse, i shkaktuar nga grumbullimi i molekulave të ajrit nën presion kur një avion arrin dhe më pas e tejkalon shpejtësinë e zërit (rreth 1000 km/h në lartësinë e fluturimit të një avioni).
Por një valë sonike është një ngjarje e lokalizuar, e përjetuar shkurtimisht në tokë përgjatë një shtegu që është në rastin më të mirë 80 km të gjerë. Shpërthimi i Tongës ishte aq i madh sa vala tronditëse përfshiu të gjithë planetin.
Shpërthimi i 15 Janarit la të vdekur të paktën tre persona në Tonga; shtëpi, rrugë dhe infrastrukturë tjera: të shkatërruara ose të dëmtuara; kulturat dhe peshkimi në shkëmbinj nënujorë. Dëmi, të cilin Banka Botërore e vlerësoi në 90 milionë dollarë, u shkaktua nga hiri vullkanik dhe nga cunami.
Ashtu si me tërmetet, shpërthimet vullkanike ndonjëherë mund të gjenerojnë cunami duke zhvendosur me shpejtësi një sasi të madhe të ujit të detit. Në ngjarjen Tonga, cunami udhëtoi nëpër Paqësor, duke gjeneruar valë mbi 1 metër përgjatë bregdetit të Amerikës së Veriut dhe më të larta në Amerikën e Jugut.
Një grumbull gazesh dhe hiri të nxehtë u ngrit më shumë se 32 km lart në atmosferë. Në kulmin e saj, shtëllunga u ngrit deri në 58 km lartërsi, duke u arritur deri në shtresën e tretë të atmosferësës, pra, në Mezosferë. Sipas një raporti të NASA-s, kjo ishte “me gjasë shtëllunga më e lartë në rekordin satelitor”. /MeteoKosova/
Albanian 
English